ពាក្យ "ចត្តាឡីស័ក" ជំនាន់កូវីដ តាមពិតមានលើសិលាចារឹកខ្មែរតាំងពីសម័យអង្គរ

2020-11-16 02:18:43
ព័ត៌មាន

2020-11-16 02:18:43
ចំនួនមតិ 0 | ចំនួនចែករំលែក 0

ចន្លោះមិនឃើញ

ចត្តាឡីស័ក (ចត្តាឡី មានន័យថា ៤០ និង ស័កមានន័យថារយៈពេល) ឬជាភាសាបរទេសថា Quarantine គឺប្រើសំដៅលើការការពារកុំឲ្យជំងឺរាតត្បាតរីករាលដាលឆ្លងទៅអ្នកដទៃ ដោយដាក់អ្នកជំងឺឲ្យរស់នៅដាច់ដោយឡែកចេញឆ្ងាយពីអ្នកដទៃដែលមិនមានជំងឺ។

ពាក្យ Quarantine (ចត្តាឡីស័ក) គឺត្រូវបានប្រើប្រាស់ដំបូងនៅប្រទេស អ៊ីតាលី នៅទីក្រុងវឺនីស (Venice) ដែលសំយោគចេញ ពីពាក្យអ៊ីតាលី ថា “Quarantino” ដែលមានន័យថា ៤០ (សែសិប)។ ពាក្យនេះត្រូវបានប្រើនៅសម័យកាលជំងឺអាសន្នរោគខ្មៅ (Black plaque) ដែលកើតមាននៅតំបន់អ៊ឺរ៉ុបនៅសតវត្សទី១៤ ដោយរដ្ឋបាលក្រុងវឺនីស កំណត់ឲ្យរាល់សមាជិកនាវិក កម្មករ និងអ្នកដំណើរទាំងអស់ នៅក្នុងកប៉ាល់ដែលចូលចតកំពង់ផែនៅទីក្រុងនេះ ត្រូវស្ថិតនៅលើកប៉ាល់របស់ខ្លួន និងមិនអនុញ្ញាតឲ្យឡើងគោក ចំនួន៤០ថ្ងៃ។

នាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ រាល់ពេលដែលមានជំងឺអាសន្នរោគរាតត្បាតម្ដងៗ រយៈពេលដែលត្រូវប្រើក្នុងការធ្វើចត្តាឡីស័ក គឺខុសៗគ្នាទៅតាមប្រភេទជំងឺ ហើយការគ្រប់គ្រង គឺមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលឬអ្នកបច្ចេកទេសសុខាភិបាលជាអ្នកគ្រប់គ្រងបន្ទប់ចត្តាឡីស័កនេះ។

យ៉ាងណាពាក្យ ចត្តាឡីស័ក ត្រូវបានគេឃើញនៅលើសិលាចារឹកខ្មែរ តាំងពីបុរាណកាលមក។ បើតាមលោកគ្រូ វង្ស សុធារ៉ា អ្នកបង្រៀនសិលាចារឹកជាង២៥ឆ្នាំ បកស្រាយថា៖ "ចត្តាឡីស" ដែលមានន័យថា "៤០" ក្នុងកន្សោមនាម"ចត្តាឡីសកំមថាន" = កម្មដ្ឋាន៤០។

ខ្មែរបច្ចុប្បន្នបានច្នៃពាក្យ ៤០ / ចត្តាឡីសៈ ទៅជា «ចត្តាឡីស័ក» (គឺចត្តាឡីនៃស្តេចសកៈរបស់ឥណ្ឌាកាលពីសតវត្សរ៍ទី១នៃគ្រឹស្តសករាជទៅវិញ) ដើម្បីឱ្យត្រូវនឹងសំនួនពាក្យបារាំងអង់គ្លេស Quarantaine/Quarantine=40 (ថ្ងៃ) ដែលប្រពៃណីអឺរ៉ុបពីបុរាណ គេឃាត់ឃាំងមនុស្សឬសត្វមាន ឬអាចមានជំងឺឆ្លងទុកនៅដាច់ពីគេ ដើម្បីកុំឱ្យមានលទ្ធភាពចម្លងទៅអ្នក/សត្វដទៃបាន។

អំណានសិលាចារឹកឆ្នាំ១៥៧៧នៃគ.ស ដែលមានពាក្យ ចត្តាឡីស បានរាយរាប់ថា៖ "ត្យិងប្រាកតព្ធតកន្តាលជំនុំនៃចតុពិធបរសត្វ សុរេចផ្គតតេរសធុតង្គ ផ្ចងភាវណា 'ចត្តាឡីស' កំមថាន ថានអរហត្តផលអំពល នុចតុបិតិសម្ភិទាញាណ សូំមចូលនិព៌្វាន..." មានន័យថា៖ "ដឹងប្រាកដនៅឯកណ្ដាលជំនុំនៃចតិពិធបរិស័ទ(ភិក្ខុ, ភិក្ខុនី, ឧបាសក, ឧបាសិកា)។ ស្រេចហើយផ្គត់ផ្គង់ធុដុង្គ១៣ ផ្ចង់ភាវនាកម្មដាន '៤០' បានអរហត្តផលអំពល់ និងចតុបដិសម្ភិទាញាណ 'ចំណេះខ្ពង់ខ្ពស់ដ៏ប្លែកចំនួន៤ប្រការ' សូមចូលបរិនិព្វាន..."៕

អត្ថបទ៖ សៀនហួរ