ការវិលត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញនូវគ្រឿងអលង្ការមាស និងដាំត្បូងសរុបចំនួន ៧៧គ្រឿង ពីចក្រភពអង់គ្លេសកាលពីម្សិលមិញ ជាការរំឭកដល់ពេលវេលានៃការបាត់បង់ព្រះរាជសម្បត្តិដើម ព្រះមកុដ អលង្ការរបស់កម្ពុជា និងព្រះខ័នស្រោបមាស ដាំគជ់ដ៏មានតម្លៃមិនងាចកាត់ថ្លៃបាន។ នេះជាសម្ដីរបស់អ្នកស្រាវជ្រាវឯករាជ្យជនជាតិអង់គ្លេស លោក អេនឌី ប្រូវើរ ដែលបានមកដល់កម្ពុជាតាំងពីឆ្នាំ ១៩៩៤។

ព្រះរាជសម្បត្តិទាំងនេះបានបាត់នៅឆ្នាំ ១៩៧០ បន្ទាប់ពី លន់ នល់ បានកាន់កាប់ប្រទេសក្នុងរដ្ឋប្រហារប្រឆាំងនឹងនាយករដ្ឋមន្ត្រី នរោត្តម សីហនុ ដែលកាលណោះទ្រង់ជាអតីតព្រះមហាក្សត្រ។

យោងតាមលោក Julio Jeldres ដែលជាអ្នកសរសេរជីវប្រវត្តិផ្លូវការរបស់រាជវង្សានុវង្ស និងព្រះរាជសម្បត្តិក៏ដូចជាដាវ លំពែង ស្បែកជើង និងកអាវដែលពាក់ក្នុងអំឡុងពេលគ្រងរាជ្យបានបាត់ក្នុងពេលតែមួយ។ លើកចុងក្រោយនៃការពាក់មកុដគឺអំឡុងពេលគ្រងរាជ្យលើកដំបូងរបស់ព្រះសីហនុ គឺនៅឆ្នាំ ១៩៤១។

ដូចដែលលោក Jeldres រៀបរាប់ថា៖ «ពួកគេបានបាត់ខ្លួនទាំងអស់។ វត្ថុមួយចំនួននៃរាជវាំងត្រូវបានកែច្នៃឡើងវិញ ហើយពេលខ្លះត្រូវបានប្រើប្រាស់ក្នុងព្រះរាជពិធីនានាក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ប៉ុន្តែវាមិនមានតម្លៃដូចវត្ថុបុរាណដែលត្រូវបានលួចនោះទេ។ ខ្ញុំបានសម្ភាសន៍មនុស្សជាច្រើន។ អ្នកខ្លះបន្ទោស លន់ នល់ អ្នកខ្លះទៀតបន្ទោសខ្មែរក្រហម ហើយអ្នកខ្លះថែមទាំងបន្ទោសវៀតណាម។ ខ្ញុំគិតថា តាមលទ្ធភាពទាំងអស់ គ្រឿងអលង្ការព្រះមកុដត្រូវបានគេលួចក្នុងសម័យលន់ នល់ ហើយត្រូវរុះរើ យកត្បូងលក់ ដាច់ដោយឡែកពីគេ»។

ព្រះមកុដដើម ដែលគេស្គាល់ថា ព្រះមហាមគតរាជ មហាចក្រីនៃជ័យជំនះ គឺជាម្កុដរាងកោណច្រើនជាន់ ធ្វើអំពីមាសរឹង និងត្បូងមានតម្លៃ ដែលមានន័យជានិមិត្តរូបនៃភ្នំព្រះសុមេរុ។ ព្រះមកុដរាជត្រូវបានបន្តពីស្តេចទៅស្តេចពីសម័យអាណាចក្រខ្មែរ។

មកុដនេះមានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងសមភាគីថៃ ហើយយោងទៅតាមប្រវត្តិវិទូ Milton Osborne វាបានធ្លាក់ចូលទៅក្នុងកម្មសិទ្ធិបណ្តោះអាសន្នរបស់អ្នកគ្រប់គ្រងថៃក្នុងអំឡុងសតវត្សទី ១៩ នៅពេលដែលបារាំងបានដាក់អាណានិគមលើប្រទេសកម្ពុជានៅឆ្នាំ ១៨៦៣ ទីបំផុតសៀមបានប្រគល់មកវិញនូវគ្រឿងគ្រងរាជ្យនៅក្នុងពេលវេលាសម្រាប់ការឡើងគ្រងរាជ្យរបស់ព្រះបាទនរោត្តមនៅឆ្នាំ ១៨៦៤ ប្រហែលបួនឆ្នាំបន្ទាប់ពីការឡើងសោយរាជ្យរបស់ព្រះអង្គ។

ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ចោរលួចនៅឆ្នាំ ១៩៧០ មានន័យថា ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ (សម្រាប់ការឡើងគ្រងរាជ្យលើកទីពីររបស់ទ្រង់នៅឆ្នាំ ១៩៩៣) ឬព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គនរោត្តម សីហមុនី (ឆ្នាំ ២០០៤) មិនត្រូវបានប្រារព្ធព្រះរាជពិធីគ្រងរាជ្យបល្ល័ង្គដូចកាលពីអតីតកាលនោះទេ។ ឥឡូវនេះ ប្រសិនបើព្រះរាជទ្រព្យ និងព្រះខ័នរាជអាចត្រូវបានរកឃើញ ហើយបានត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញដោយត្រឹមត្រូវ នោះនឹងធ្វើឱ្យមានការប្រារព្ធពិធីដ៏សក្តិសមជាថ្ងៃបុណ្យជាតិ ៕​

ប្រភព៖​ Andy Brouwer